G 3 Dorpskerk ‘s-Gravenzande
Deze kerk van de Protestantse Gemeente staat op de plaats waar een grote middeleeuwse driebeukige hallenkerk stond, met een toren van 90 meter hoog. Op 5 mei 1809 stortte de toren door achterstallig onderhoud op het kerkgebouw. De kerk werd daardoor onherstelbaar beschadigd. Op dezelfde plaats kon in 1815-1816, met financiële steun van koning Willem I, een kleinere kerk gebouwd worden. De gevelsteen boven de ingang herinnert aan de eerste steenlegging. In 1850 werd de oorspronkelijke achthoekige kerk uitgebreid en kreeg haar huidige vorm. In de toren hangt een replica van een klok uit de vorige kerk. Deze klok wordt elke dag rond 11.00 uur geluid, dat was vroeger het signaal voor de huisvrouwen om met het middagmaal te beginnen. Ze wordt daarom nu nog de “aardappelklok” genoemd.
Parochie
Omstreeks 1232 heeft Gravin Machteld een kerkje laten bouwen in de omgeving van de huidige Dorpskerk. Op verzoek van Gravin Machteld werd de kerk van ’s-Gravenzande afgesplitst van de kerk in Monster, waartoe de kerk tot dan behoorde. Daardoor ontstond in 1238 de parochie ’s-Gravenzande. Gravin Machteld had een bijzondere verering voor Maria en zij bezat enkele Mariabeelden.
Kerk
Omstreeks 1267, het jaar van Machtelds dood, is één van de beelden in de kerk van ’s-Gravenzande geplaatst.
prent Dorpskerk 1750
Dat Mariabeeld kreeg de faam grote wonderen te verrichten, waardoor het beeld zeer beroemd werd en ’s-Gravenzande uitgroeide tot een belangrijke bedevaartplaats. De toeloop van bedevaartgangers leverde zoveel inkomsten op, dat in de loop van de 14e eeuw een nieuwe en grotere kerk gebouwd kon worden, een hallenkerk met drie schepen. De toren werd meerdere malen verhoogd en kreeg uiteindelijk een gemetselde spits, die een hoogte van 90 meter bereikte. De toren diende ook als baken voor de scheepvaart.
Rampen
In 1572 trokken de Geuzen de Maas over en kwamen naar ’s-Gravenzande om eventuele Spanjaarden te verjagen en en passant werd er geplunderd. Ook de kerk werd geplunderd, maar het Mariabeeld kon tijdig in veiligheid worden gebracht. De kerk werd geruime tijd later in gebruik genomen voor de Protestantse eredienst.
Gezien het belang van de toren voor de scheepvaart werd er in 1740 nog een reparatie aan de toren uitgevoerd met geld, dat beschikbaar was gesteld door het college van de Admiraliteit.
Daarbij werd gemeld dat het voor de laatste keer was dat de Admiraliteit bijsprong. Geld om reparaties uit te voeren was er in het vervolg niet meer en dat leidde ertoe dat op een windstille avond op 5 mei 1809 de spits van de toren instortte en daarbij het westelijke deel van de kerk verwoeste. Begin 1809 had het stadsbestuur nog een bouwkundig onderzoek laten uitvoeren, maar had ondanks de bevindingen geruststellend medegedeeld dat de situatie niet ernstig was.
Door allerlei veranderingen in het landsbestuur viel pas in 1815 de beslissing dat het niet verantwoord was de zwaar beschadigde kerk te herstellen. Men besloot een nieuwe kerk te bouwen. De verkoop van het sloopmateriaal van de oude kerk en een schenking van koning Willem I dekten de kosten van de nieuwe kerk. Op 1 december 1816 is de huidige achthoekige kerk in gebruik genomen. De kerk is ontworpen door de Haagse stadsarchitect Adrianus Tollus en werd in 1850 uitgebreid. Het huidige orgel in de kerk dateert uit 1899.
Klokken
In de oude kerk hingen drie luidklokken. Twee in de grote toren en één in de vieringstoren die op het schip van de kerk stond. Toen de toren instortte gingen de klokken uit 1457 en 1553 verloren. De derde, die gegoten was in 1634 door Willem Wegewaert, werd in 1816 in het torentje van de nieuwe kerk gehangen. In 1944 werd de klok door de Duitsers geroofd, maar keerde na de oorlog terug. Om de klank te verbeteren werd ze in 1952 omgesmolten en als replica opnieuw gegoten.
Restauratie
In 2005 is de Dorpskerk geheel gerestaureerd en vernieuwd en op 1 december van dat jaar opnieuw in gebruik genomen. Nieuw zijn onder andere het liturgisch centrum met daarin een nieuwe preekstoel met een koperen lessenaar, een koperen doopvont, een avondmaalstafel met daar omheen het teruggeplaatste doophek met vier kandelaren. Van de vertrouwde kerkbanken uit 1958 zijn de meeste teruggeplaatst. Een aantal banken is vervangen door nieuwe stoelen en de oude grafstenen, die onder de houten kerkvloer lagen, zijn in de nieuwe kerkvloer verwerkt. Tijdens de restauratie zijn de twee balkons gesloopt en is de hele kerk opnieuw van verlichting voorzien
