N36 Telefoongebouw
Tot 1940 werden telefoonverbindingen handmatig gelegd door telefonistes in het Naaldwijkse postkantoor. In dat jaar werd dit proces geautomatiseerd dankzij de bouw van dit telefoongebouw. Het gaat om het rechterdeel van het pand (nr. 23). Dit was een lokale centrale, maar tevens een knooppuntcentrale. Vanuit de districts-centrumpost in Den Haag werden verbindingen met Naaldwijk gelegd en vanuit dit Naaldwijkse gebouw naar de omliggende Westlandse dorpen. Op de eerste verdieping was een grote ‘automatenhal’ te vinden, waar de automatische verbindingen werden gelegd.
Na de oorlog nam het gebruik van telefonie sterk toe. Dat noopte tot uitbreiding van het telefoongebouw met het linkerdeel (nr. 21). In 1964 werd dit geopend. Begin jaren tachtig is de PTT hier gestopt en sinds 1987 is het een fitnesscentrum.
De eerste handtelefooncentrale in Naaldwijk kwam er in 1884. Dat was in het in 1869 gestichte telegraafkantoor op de hoek van de Molenstraat-Herenstraat. In dit gebouw was een kamer voor de handtelefooncentrale en een accukamer. De kamer voor de centrale is later nog een keer vergroot maar had niet genoeg ruimte voor een automatische telefooncentrale.
De PTT was als staatsbedrijf verantwoordelijk voor het telefonienet. Tot in de jaren 30 werden alle verbindingen handmatig bediend door telefonistes in telefooncentrales. Op het hoogtepunt waren er in Nederland ruim tweeduizend telefonistes actief om door te verbinden. Dat was natuurlijk een kostbare en ook tijdrovende zaak, dus men zocht naar mogelijkheden om het telefoonproces te automatiseren. In 1925 werd dit in Haarlem geïntroduceerd en langzamerhand werd het over het land uitgerold. Pas 15 jaar later kreeg ook Naaldwijk met de nieuwe techniek te maken.
Om tot een geautomatiseerd systeem te komen, diende er allereerst een Districts-centrumpost te worden opgericht in Den Haag. Daarvandaan werden verbindingen gelegd met knooppuntcentrales, en dié hadden dan weer verbindingen met nieuw te bouwen centrales in de omliggende dorpen.
Naaldwijk werd aangewezen als plek voor de knooppuntcentrale in het Westland. De Rijksgebouwendienst deed de inkoop namens de PTT en liet het oog vallen op een kavel van 645 m2 groot, direct naast de watertoren aan de Verburchlaan. In februari 1940 werd een bouwvergunning aangevraagd en verkregen voor de bouw van de knooppuntcentrale. Dit betrof het deel van het huidige gebouw dat aan de kant van de watertoren staat (Verburchlaan 23). In dit pand kwam de lokale automatische centrale, maar dus ook een versterkerstation voor de verbindingen met Den Haag.
Het nieuwe gebouw, in de stijl van het Traditionalisme, telde twee verdiepingen en een groot schilddak. De buitenmaten van het pand waren 12,3 meter (breed) en 21,7 meter (diep). De begane grond was ingericht voor de monteurs. Zij hadden daar hun werkruimte, maar ook was er de opslag van kabels, karren, haspels enzovoort. Bovendien was aan de achterzijde het stookhok en de steenkolenopslag te vinden.
Op de eerste verdieping was aan de linkerkant de grote ‘automatenzaal’ te vinden. Maar ook waren er ruimtes voor de machines en voor de accu’s. En ook hier waren werkplaatsen, onder andere voor de instrumentenmaker.
Het telefoonnet breidde na de oorlog sterk uit. Begin jaren zestig besloot men het gebouw uit te breiden met een nieuwe vleugel (het linker deel van het huidige pand, Verburchlaan 21). In januari 1962 diende de Rijksgebouwendienst een vergunningaanvraag in. Bouwbedrijf Willem van Mierlo uit Wateringen kreeg de opdracht en bouwde voor een bedrag van f 495.000 het nieuwe pand.
De afmetingen van het nieuwe gebouw waren 21 meter (breed) en 11 meter (diep). Ook hier werd de begane grond vooral gebruikt als magazijn en voorraadbeheer. De 1e verdieping werd volledig ingericht als automatenzaal. In het oude, rechtergedeelte kwam meer ruimte voor de werknemers. Zo was er na de verbouwing een receptie, en kamers voor de chef, de werkvoorbereider en de werkuitvoerder. Bovendien kwam er een ruime kantine. Het aantal werknemers was fors gegroeid, want de buitendienst van Kring Naaldwijk was hier gevestigd, evenals de mensen van de knooppuntcentrale Naaldwijk.
Bij de opening van de nieuwe vleugel in 1964, telde het district Naaldwijk 9294 aansluitingen, verdeeld als volgt: Naaldwijk 2175, ’s-Gravenzande 1079, Wateringen 1255, De Lier 1238, Poeldijk 704, Hoek van Holland 780, Monster 1359, Maasdijk 704.
Maar in die jaren 60 ging het heel hard door met de aansluitingen. Ook Jan met de Pet kon zich een telefoon permitteren. Daarom werd al in 1969 een kavel van 3225 m2 aangekocht aan de Ambachtstraat voor de bouw van een nieuwe telefooncentrale. Dat duurde nog behoorlijk lang, maar in 1975 werd deze in gebruik genomen. De centrale aan de Verburchlaan bleef in gebruik tot de beginjaren 80.
Na een aantal jaren leegstand werd in 1987 een vergunning aangevraagd voor het gebruik van het pand als sauna-fitnesscentrum. Dit werd toegekend en sindsdien is dit de functie geworden. Met nieuwe eigenaren waren er verschillende namen. Achtereenvolgens waren dit Sport en Sauna Centrum, Iduna, Davita en Avilas.
Sinds 2021 is het pand verdeeld over twee bedrijven: een fitnesscenter op nr. 23 (het oudste gedeelte) en een sauna op nr. 21 (het nieuwere gedeelte).
