M37 Het Joodse slagersgezin Van Leeuwen
Op deze plek woonde en werkte vroeger het Joodse slagersgezin Van Leeuwen, bestaande uit vader Mozes, moeder Eva en hun twee kinderen Levie en Louise. In 1938 overleed vader Mozes van Leeuwen. Hij is begraven op de Joodse begraafplaats in Naaldwijk. Na een oproep door de Duitse bezetter trouwde zoon Levie op 12 augustus 1942 inderhaast in Den Haag met Dina Sanders. Dochter Louise trouwde op dezelfde dag in Monster met Israël Mesritz. Direct daarna is het viertal op transport gesteld naar Auschwitz, waar ze al snel na aankomst zijn omgebracht. Moeder Eva van Leeuwen-van Dijk onderging enige tijd later hetzelfde lot.
In 1995 is op deze plek nieuwbouw verrezen. Ter nagedachtenis aan de familie Van Leeuwen zijn in 2016 vijf zogenoemde struikelstenen aangebracht in het trottoir.
In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog woonde in Monster het Joodse slagersgezin Van Leeuwen. Ze hadden een winkel in de Zeestraat op nummer 41. Vader Mozes van Leeuwen overleed in 1938. Zijn weduwe, Eva van Leeuwen-van Dijk, haar zoon Levie en dochter Louise en hun echtgenoten zijn in 1942 door de Duitse bezetter weggevoerd en via Westerbork in Auschwitz terechtgekomen. Daar zijn ze al snel na aankomst vermoord.
Van Naaldwijk naar Monster
In 1907 vertrok Mozes van Leeuwen vanuit zijn ouderlijk huis in Naaldwijk samen met zijn zus Naatje naar Monster. Hij werd in Monster ingeschreven als ‘koopman in vleesch’. Hij heeft in Monster samen met zijn zuster op verschillende adressen gewoond. Uit overlevering is bekend dat hij een aantal jaren een slagerij heeft gehad aan de Vaart, de huidige Havenstraat, vlak om de hoek van de Choorstraat. De Vaart was toen nog niet gedempt.
Op 24 december 1916 trouwde Mozes van Leeuwen in Zuidland op Voorne-Putten met de uit dat dorp afkomstige Eva van Dijk. Hij was toen 36 jaar en Eva 29. Mozes en Eva kregen twee kinderen. Oudste zoon Levie Andries werd geboren op 21 september 1917. Dochter Louise Roosje, ook wel Wiesje genoemd, werd geboren op 4 mei 1919. Het is niet bekend op welke school in Monster de kinderen gezeten hebben en of ze ook speciaal Joods onderwijs genoten hebben.
Verhuizing naar de Zeestraat
In 1921 verhuisde het gezin Van Leeuwen naar een hoekwoning annex slagerij in de Zeestraat. De woningen aan deze straat vormden een van de eerste projecten van woningbouwvereniging ‘De Goede Woning’. In het midden van dit brede deel werd een plantsoen aangelegd, waarop een muziektent kwam te staan. Ook de achttiende-eeuwse dorpspomp verhuisde van het Kerkplein naar dit deel van de Zeestraat. Hij stond bijna voor de deur van de slagerij.
Levie en Louise
Zoon Levie voetbalde in de jaren dertig bij voetbalvereniging Monster. Voetbalvereniging Monster was voor de Tweede Wereldoorlog een zondagclub voor alle gezindten. De zaterdag was in die tijd nog een werkdag als alle andere doordeweekse dagen, ook voor Levie van Leeuwen die meewerkte in de slagerij. En omdat men alleen niet-Joodse klanten had, was de slagerij op de zaterdagse sabbatdag gewoon geopend. Na het overlijden van vader Mozes van Leeuwen in 1938, kwam het runnen van de slagerij neer op de schouders van de nog jonge Levie. Levie trouwde op 12 augustus 1942 in Den Haag met Dina Sanders.
Het is niet bekend wat dochter Louise, in het dagelijks leven Wiesje genoemd, na haar schooltijd voor de kost deed. Wellicht heeft zij meegeholpen in de winkel en in het huishouden. Op 15 februari 1942 verloofde ze zich met Israël Mesritz uit Middelharnis, en wel ‘zonder ontvangdag’ zoals de verlovingsaankondiging in het Joods Weekblad vermeldde. Israël woonde in bij zijn toekomstige schoonouders in Monster.
Tweede Wereldoorlog
De Joden in het zuidelijke deel van Zuid-Holland kregen eind juli 1942 per aangetekende brief een oproepkaart met de volgende mededeling:
‘U moet zich voor eventuele deelname aan een, onder politietoezicht staande, werkverruiming in Duitsland voor persoonsonderzoek en geneeskundige keuring naar het doorgangskamp Westerbork, station Hooghalen, begeven. Daartoe moet u op 30 juli 1942 om 20.00 uur op de verzamelplaats Entrepôtstraat Loods 24 Rotterdam aanwezig zijn.’
Loods 24 was een houten loods in het havengebied van Rotterdam-Zuid met een aansluiting op het landelijke spoorwegnet. Lang niet iedereen heeft direct gehoor gegeven aan de oproep om zich op 30 juli te melden op dit verzamelpunt. Daarom ging in de loop van augustus een tweede en een derde oproep uit. Degenen die ook daaraan geen gehoor gaven, werden in de avonduren thuis opgehaald.
Ook de familie Van Leeuwen onderging het lot van deportatie. Niet alleen Levie en Louise, maar ook hun respectievelijke verloofdes Dina Sanders en Israël Mesritz kregen in de zomer van 1942 een oproep. Mogelijk hebben zij de eerste oproep om zich op 30 juli in Rotterdam te melden genegeerd met het oogmerk om nog snel te kunnen trouwen in de hoop bij elkaar te kunnen blijven op hun reis met onbekende bestemming.
Levie trouwde, zoals hiervoor vermeld, op 12 augustus in Den Haag met Dina Sanders en Louise trouwde op dezelfde dag in Monster met Israël Mesritz. Dina werd op haar trouwdag ingeschreven als inwoner van Monster. Israël had zich al eerder in laten schrijven. De trouwerij van beide koppels zal een weinig feestelijke gebeurtenis zijn geweest. Slechts enkele dagen later, op 15 augustus, arriveerde het viertal in kamp Westerbork. De dag ervoor hadden ze zich moeten melden bij Loods 24 in Rotterdam. Volgens ooggetuigen zijn ze op eigen gelegenheid en zonder begeleiding afgereisd. Vanaf de woning aan de Zeestraat zijn ze met hun bagage via het Kerkplein en de Havenstraat naar de Emmastraat gelopen. Daar was op de kruising van de Havenstraat en de Emmastraat een halte van de Westlandse stoomtram. Uitgezwaaid door een aantal inwoners zijn ze daar op de tram gestapt en, waarschijnlijk via Hoek van Holland, naar Rotterdam vertrokken.
Vaststaat dat ze op 17 augustus vanuit kamp Westerbork gevieren op transport gingen naar Auschwitz. De exacte datum waarop ze daar zijn omgebracht is niet bekend. Als aanname is hun officiële overlijdensdatum in het bevolkingsregister gesteld op 30 september 1942. De inschrijving daarvan heeft pas begin jaren vijftig plaatsgevonden.
Eva van Leeuwen-van Dijk bleef na het vertrek van haar zoon en dochter en hun echtgenoten alleen achter in het huis aan de Zeestraat. Al enkele dagen na het vertrek van haar kinderen met hun echtgenoten werd een nauwgezette inventaris opgemaakt van de inboedel. Waarschijnlijk was op dat moment de zaak al enige tijd gesloten vanwege de anti-joodse maatregelen van de bezetter.
Van Eva is bekend dat ze op 16 oktober 1942 vanuit Westerbork op transport is gegaan naar Auschwitz. Kort daarvoor, op 6 oktober, is ze door politiemensen van de zogenaamde Groep 10 uit Rotterdam uit haar huis gehaald en overgedragen aan de Monsterse politie, die haar vervolgens naar Amsterdam heeft vervoerd. In 1943 diende de gemeente een rekening in van f 7,18 vanwege de hiervoor gemaakte kosten. Vaststaat dat Eva al snel na aankomst in Auschwitz is vermoord. In het bevolkingsregister is haar officiële overlijdensdatum gesteld op 19 oktober 1942.
Na de oorlog
In 1995 heeft woningbouwvereniging ‘De Goede Woning’ de huizen aan het brede gedeelte van de Zeestraat gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Ter nagedachtenis aan de familie Van Leeuwen-van Dijk zijn op 25 februari 2016 vijf zogenoemde struikelstenen aangebracht in het trottoir van wat nu Zeestraat 29-31 is, de plaats waar hun woonhuis annex winkel stond en waar heden ten dage restaurant ‘Oostgarden’ is gevestigd. Op de stenen van 10 x 10 cm is een messing plaatje aangebracht waarin de naam, geboortedatum, deportatiedatum en -plaats en datum van overlijden zijn gegraveerd.
Evan van Leeuwen – van Dijk met kinderen Levi en Wiesje In het begin van de jaren twintig.
Auteur: Leo van den Ende
Lees een uitgebreide versie van
Het lot van de Monsterse slagersfamilie Van Leeuwen
