N 3a Kapel Heilige Geesthofje
Deze kapel is rond 1630 gebouwd in opdracht van prins Frederik Hendrik. Wekelijks werd er tot 1760 door de predikant van de Nederlands Hervormde kerk gepreekt en tot het eind van de achttiende eeuw werden er ook catechisaties gegeven. Daarna raakte de kapel in verval.
De Joodse gemeenschap kocht de kapel in 1807 voor 500 gulden om te gebruiken als synagoge. Door de trek van de Westlandse Joden naar de grote steden, nam het aantal sjoelgangers aan het begin van de twintigste eeuw snel af. In 1920 verloor het gebouw zijn functie. Acht jaar later is de kapel overgegaan naar de burgerlijke gemeente. Na een grote restauratie werd in 1935 het streekmuseum erin ondergebracht. Vanaf 1991 fungeert de kapel als trouwzaal van de gemeente
Met de bouw van de kapel is men in 1630 begonnen. Het rekeningenboek van Van Catshuijsen uit dat jaar vermeldt de betaling aan een schipper voor een ‘half vat bier vereert aende metselaers voort leggen vande eerste steen vande Cappel int voorss oude mannen ende wijffjens huijs staende’. Hoewel de kapel niet in de stichtingsakten van Frederik Hendrik wordt genoemd, getuigt diens persoonlijk wapen boven de ingang van zijn betrokkenheid. In maart 1634 ordonneerde Frederik Hendrik dominee Meeuwius om ’s-zondags ‘inde nieuwe gebouwde Capelle een half uur te catechiseren en des vrijdaechs een sermoen [preek] te doen’. Wekelijks werd er tot 1760 door de predikant van de Nederlands Hervormde kerk gepreekt en tot het eind van de achttiende eeuw werden er ook catechisaties gegeven.
Prent t Dorp Naaldwijk Heilige Geest Hofje. Rechts de kapel (1750). Collectie ErfgoedWestland.nl
In de Franse tijd raakte de kapel in verval. In 1806 werd deze voor afbraak te koop aangeboden. De Joodse Gemeente werd voor 560 gulden eigenaar en nam het gebouw als synagoge in gebruik.
Interieur van de voormalige synagoge te Naaldwijk. Met Heilige Arke, biema verhoging voor het voorlezen van de Tora, kroonluchter en kandelaars. (1915). Collectie Erfgoed Westland.nl
Voor het gebruik van de grond moest een jaarlijkse cijnsrente van één gulden worden betaald ten behoeve van het oudemannen- en vrouwenhuis. Ook werd de nieuwe eigenaar verplicht om ‘de voormuur van dezelve aan de binnenzijde van het gesticht te laten toemetzelen’. Bij gebrek aan geld, maar ook uit protest dat men de synagoge niet aan de voorzijde mocht betreden, negeerde men de voorwaarden. Pas in 1844 verleende rentmeester Mr. H. Baron Collot d’Escury formeel toestemming om de Joodse Gemeente via het binnenplein toegang te verschaffen. Wel moest er voor de synagogebezoekers een apart privaat worden opgetrokken en jaarlijks nog eens drie gulden aan de rentmeester worden betaald.
N3a afbeelding 3 Achterkant van het hofje. Duidelijk is de bouwvallige staat van de kapel te zien (1921). Collectie ErfgoedWestland.nl
Door sterke inkrimping van de Joodse Gemeente kwam de kapel in 1929 in eigendom van de gemeente Naaldwijk, onder de voorwaarde dat er nooit vermakelijkheden als een bioscoop of horeca toegelaten zouden worden. De kapel verkeerde in een bouwvallige staat en in 1933 volgde een restauratie. In de kapel werd in 1935 het Westlands Streekmuseum ondergebracht. Na de verhuizing van het museum naar Honselersdijk, is de kapel in gebruik als trouwlocatie van de gemeente Westland.