G 3 Dorpskerk ‘s-Gravenzande
De eerste kerk op deze plek was een kerk uit de dertiende eeuw die in opdracht van gravin Machteld van Brabant gebouwd werd. In de veertiende eeuw werd een nieuwe en grotere kerk te bouwen, een hallenkerk met drie schepen en een 90 meter hoge toren. Deze toren stortte begin negentiende eeuw in en verwoestte een groot deel van de middeleeuwse kerk. Door geldgebrek was het niet mogelijk de kerk te herstellen, maar door een schenking van koning Willem I was het wel mogelijk in 1816 een nieuwe kerk te bouwen. De Dorpskerk is op 1 december 1816 in gebruik genomen. Hij is ontworpen door Adrianus Tollus en werd in 1850 uitgebreid.
Parochie
Omstreeks 1232 heeft Gravin Machteld een kerkje laten bouwen in de omgeving van de huidige Dorpskerk. Op verzoek van Gravin Machteld werd de kerk van ’s-Gravenzande afgesplitst van de kerk in Monster, waartoe de kerk tot dan behoorde. Daardoor ontstond de parochie ’s-Gravenzande in 1238. Gravin Machteld had een bijzondere verering voor Maria en zij bezat enkele Mariabeelden.
Kerk
Omstreeks 1267, het jaar van Machtelds dood, is een van die beelden in de kerk van ’s-Gravenzande geplaatst. Dit Mariabeeld kreeg de faam grote wonderen te verrichten, waardoor het beeld zeer beroemd werd en ’s-Gravenzande uitgroeide tot een belangrijke bedevaartplaats. De toeloop van bedevaartgangers leverde zoveel inkomsten op, dat in de loop van de 14e eeuw een grotere kerk gebouwd kon worden. De toren werd meerdere malen verhoogd en kreeg uiteindelijk een gemetselde spits, die een hoogte van 90 meter bereikte. De toren diende voor zeelieden als baak; als de stuurlieden deze toren met die van de Nieuwe Kerk te Delft in een rechte lijn zagen, waren zij verzekerd dat zij recht in de monding van de Maas zeilden.
Rampen
In 1572 trokken de geuzen de Maas over en vestigden zich in ’s-Gravenzande. De kerk werd geplunderd, maar het Mariabeeld werd tijdig in veiligheid gebracht. De kerk werd geruime tijd later in gebruik genomen voor de Protestantse eredienst.
In 1655 werd de kerk door brand verwoest. In 1740 bleek dat de toren in slechte staat verkeerde, omstreeks 1758 bleek dat er al weer reparaties nodig waren. Begin 1809 liet het stadsbestuur een bouwkundig onderzoek instellen naar aanwezige scheuren en barsten. Een zwaar koppelijzer, dat de noord en de zuidmuur van de toren bijeen hield was afgeroest en er werden grote scheuren ontdekt in de steunberen, maar er werd geruststellend medegedeeld, dat de situatie niet ernstig was. Op een windstille avond op 5 mei 1809 stortte de spits van de toren op de kerk.
Door politieke onrust en machtswisselingen kwam het er niet van de zwaar beschadigde kerk te restaureren, totdat er in 1815 besloten werd een nieuwe kerk te bouwen met een schenking van koning Willem I. Op 1 december 1816 is de huidige kerk in gebruik genomen.
