N 1 Oude Kerk
Deze gotische kruiskerk met toren was gewijd aan de Heilige Adrianus en is sinds 1307 een kapittelkerk. Van de kerk is het onderste deel van de toren, met zijn laat-romaanse elementen het oudst. Het dateert uit de dertiende eeuw. De toren is later tenminste één keer verhoogd, waarschijnlijk in 1472 toen de kerk met geld van de adellijke familie Van Naaldwijk herbouwd werd, nadat een blikseminslag brand had veroorzaakt.
In 1572 ging de kerk over naar de nieuwe religie. Het rijksmonument herbergt vele bijzondere kunstschatten en historisch erfgoed, waaronder de zeventiende-eeuwse preekstoel en het door ambachtsheer Frederik Hendrik geschonken paneel met de Tien Geboden. Aan de zuidgevel bevinden zich een van de oudste zonnewijzers van Nederland, de sacristie en daarboven de librije.
Deze kerk, vroeger Marktveld genaamd, is als katholieke kerk gebouwd en gewijd aan de Heilige Adrianus. De toren, het oudste gedeelte van de kerk, dateert uit eind 12e eeuw. De eerste kerk stond achter de toren. Later zijn de zijkapellen en het dwarsschip aangebouwd. Diverse verbouwingen hebben daarna plaats gevonden. In 1472 is de kerk door brand verwoest. Onder leiding van Hendrik IV van Naaldwijk, die patroon was van de kerk, werd het gebouw herbouwd. Overblijfselen van deze familie van Naaldwijk zijn nog in de kerk aanwezig, zoals de wapens op de binten tussen koor en schip van de kerk en de in het koor aanwezige schilderijen van de familie. In 1572 gaat de kerk over naar de nieuwe religie. Gelukkig zijn er een groot aantal zaken uit de katholieke periode bewaard gebleven zoals het fraaie koorhek, een onaangetast koor, de sacristie en een replica van een koorstoel.
Na de reformatie kreeg de kerk een sobere inrichting. In 1619 werd er een nieuwe preekstoel aan een pilaar geplaatst. In 1935 wordt hij verplaatst naar het koorhek. Uit begin 1600 dateren het bord met de Tien Geboden, gesierd met het wapen van Fredrik Hendrik, het Onze Vader en de Geloofsbelijdenis. In het koor is een praalgraf ter nagedachtenis van Baron von Schmettau, gevolmachtigde van de koning van Pruisen. In een zijbeuk is de prinsenbank geplaatst. Deze was ooit als zitplaats voor de familie van Oranje bestemd tijdens hun verblijf in Huis Honselersdijk. In het transept is op 1 mei 1910 in de zuidgevel een glas in lood raam geplaatst ter nagedachtenis van de geboorte van prinses Juliana. In diezelfde gevel is in 1922 een raam geplaatst ter nagedachtenis van de overgang naar de nieuwe leer in 1572. In het schip van de kerk heeft men een prachtig uitzicht op het orgel. Dit is geplaatst in 1830 en gemaakt door orgelbouwer Wander Beekes uit Utrecht. In de Zuiderkapel bevindt zich een deur. Deze gaf vroeger toegang tot de doopkapel. Deze was na de reformatie in onbruik geraakt en in de 19e eeuw helaas afgebroken. Een fundatie in de kerktuin geeft de plaats nog aan.
Bij het verlaten van het kerkgebouw is de stevige bouw van de toren te bewonderen. Muren met een dikte van één meter. Vanaf het marktveld is de kerk met de 35 meter hoge toren te bewonderen. De toren wordt gesierd met een windwijzer die geplaatst is in 1799 ter herinnering aan een opknapbeurt van het kerkgebouw. In de windvaan zijn de wapens opgenomen van de toenmalige kerkpatroon Willem V en Wilhelmina van Pruisen. In de toren hangen twee luidklokken. De oudste is uit 1472 en de andere uit 1948. Deze laatstgenoemde klok is gekomen ter vervanging van de klok uit 1608 die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers is afgevoerd.
Als wij de Kerkstraat rondlopen dan zien wij in de zuidgevel van de kerk een zonnewijzer. Deze behoort tot de oudste van Nederland. Verderop is een uitbouw te zien, de sacristie genaamd. De tralies voor de ramen geven al aan dat het een veilige ruimte is. Hier werden de kerkgewaden en de kerkschatten bewaard. Boven deze ruimte is de librije waarin het archief van de kerk is ondergebracht. Vervolgens is aan de noordkant van de kerk een uitbouw. Dit is de Gregorius kapel. Deze was ingericht ter nagedachtenis van de familie van Naaldwijk en is tegenwoordig in gebruik als consistoriekamer.
Naast de kerk staan de overblijfselen van het uit 1825 daterend schoolgebouw. Hiernaast is de tuin van de pastorie die in 1776 is aangekocht door de toenmalige Kerkrentmeesters. Vele predikanten hebben dit huis bewoond maar thans is het in gebruik als restaurant. Voor de predikant is een eigentijdse en comfortabeler woning aanwezig.
De kerk en de bijgebouwen zijn in de jaren 1933–1936 grondig gerestaureerd. Een hernieuwde opknapbeurt van het kerkgebouw is begonnen rond 1990 en werd in 2014 afgesloten met de restauratie van de kerktoren.
Nadere informatie over het kerkgebouw op www.oudekerk-naaldwijk.nl
Of via archivaris Arnold Knoppert van de Oude Kerk Naaldwijk: arnold.knoppert@kabelfoon.net
